การผลิตส้มเขียวหวานอย่างถูกต้องเหมาะสม

Department Of Agriculture  กรมวิชาการเกษตร.

เกษตรดีที่เหมาะสมสำหรับการผลิตส้มเขียวหวาน

Good Agricultural Practice (GAP) for Tangerine

1. แหล่งปลูก

1.1 สภาพพื้นที่

• • ปลูกได้ทั้งในที่ดอนและที่ลุ่ม
  • เป็นพื้นที่ที่ไม่มีน้ำท่วมขัง
  • สูงจากระดับน้ำทะเลไม่เกิน 750 เมตร
  • ความลาดเอียงของพื้นที่ไม่เกิน 30 เปอร์เซ็นต์
  • อยู่ใกล้แหล่งน้ำ
  • การคมนาคมสะดวก
  • ห่างจากแหล่งปลูกส้มเดิมที่มีการระบาดของโรคที่มีแมลงเป็นพาหนะ อย่างน้อย 10 กิโลเมตร

1.2 ลักษณะดิน

• • ดินร่วน หรือดินร่วนปนทราย
  • มีการระบายน้ำดี
  • มีค่าความเป็นกรด-ด่าง อยู่ระหว่าง 5.5-6.5
  • มีความอุดมสมบูรณ์สูง ปริมาณอินทรีย์วัตถุไม่น้อยกว่า 3 เปอร์เซ็นต์
  • ความลึกของระดับหน้าดินไม่น้อยกว่า 50 เซนติเมตร
  • ระดับน้ำใต้ดินไม่ควรสูงกว่า 1 เมตร
  • หมายเหตุ ควรมีการวิเคราะห์ดินเพื่อทราบค่าความเป็นกรด-ด่าง / ปริมาณธาตุอาหาร / ปริมาณ
    อินทรีย์วัตถุ  ฯลฯ  ก่อนตัดสินใจปลูกส้ม

1.3 สภาพภูมิอากาศ

• • อุณหภูมิเหมาะสมเฉลี่ยประมาณ 26-32 องศาเซลเซียส
  • ปริมาณน้ำฝนที่เหมาะสมอยู่ระหว่าง 1,000-1,200 มิลลิเมตรต่อปี
  • ชอบแดดจัดและมีปริมาณแสงไม่น้อยกว่า 7 ชั่วโมงต่อวัน

1.4 แหล่งน้ำ

• • มีปริมาณน้ำเพียงพอสำหรับใช้ตลอดปี
  • เป็นน้ำสะอาดไม่มีสารอินทรียืและอนินทรีย์ที่เป็นพิษปนเปื้อน
  • น้ำมีค่าความเป็นกรด-ด่าง อยู่ระหว่าง 5.5-7.0

2. พันธุ์

2.1 การเลือกพันธุ์

• • ปลอดจากโรคที่สำคัญ ได้แก่ กริ่นนิ่ง ทริสเตซ่า และโรครากเน่า-โคนเน่า
  • มีคุณภาพตรงตามที่ตลาดต้องการ
  • เจริญเติบโตดี เหมาะสมกับสภาพดินฟ้าอากาศที่ปลูก

2.2 พันธุ์ที่นิยมปลูก มี 2 พันธุ์ คือ เขียวหวาน และโชกุน ซึ่งอาจมีชื่อเรียกเป็นอย่างอื่นขึ้นอยู่กับแหล่งปลูกหรือเพื่อ
การค้า เช่น ส้มสีทอง ส้มผิวทอง และส้มสายน้ำผึ้ง เป็นต้น

• ส้มเขียวหวาน เป็นพันธุ์ส้มเปลือกล่อน ที่ปลูกแพร่หลายมาแต่เดิม และได้ขยายพันธุ์ต่อ ๆ กันมารวมทั้งมีการ
  คัดพันธุ์ตามแหล่งปลูกต่าง ๆ เช่น 
  • ส้มเขียวหวานแหลมทอง เป็นสายพันธุ์ที่ปลูกกันอยู่เดิมในเขตจังหวัดราชบุรี  มีรสชาติหวานจัดทรง
    พุ่มใหญ่ ออกดอก ติดผลค่อนข้างยาก ผลขนาดปานกลาง
  • ส้มบางมด เป็นพันธุ์ส้มเขียวหวานสายพันธุ์ที่ปลูกกันมาแต่เดิมในเขตบางมด  บางขุนเทียน  รสชาติ
    หวานอมเปรี้ยวผลขนาดปานกลางทรงผลค่อนข้างกลมถึงแป้นเล็กน้อย ผิวสีเขียวอมเหลือง หรือเหลือง
    เข้ม (เมื่อปลูกทางภาคเหนือ) เนื้อผลสีส้ม  ชานนิ่ม  เป็นพันธุ์ที่ติดผลดก ปัจจุบันมีผู้นำไปปลูกในเขตอื่น
    แล้วเรียกชื่อต่างกันไป เช่น ส้มผิวทอง ส้มสีทอง เป็นต้น ปลูกได้ทั่วไป 
• ส้มโชกุน เป็นพันธุ์ส้มเปลือกล่อนที่กำลังได้รับความนิยม  อาจรู้จักในนามของส้มสายน้ำผึ้ง หรือ  ส้มเพชรยะลา
  เป็นพันธุ์ที่มีลักษณะทรงต้นและขนาดต้นใกล้เคียงกับส้มเขียวหวาน  แต่ทรงพุ่มค่อนข้างจะหนาแน่นกว่า ลักษณะ
  กิ่งและใบตั้งขึ้นมากกว่า  ในขณะที่ส้มเขียวหวานลักษณะของกิ่งและใบจะห้อย ลง  ใบส้มโชกุนจะมีขนาดเล็กกว่า
  แต่สีเขียวเข้มกว่า   ลักษณะผลจะใกล้เคียงกับส้มแขียวหวานแต่ผลจะมีสะดือ เป็นเอกลักษณะพิเศษ  เนื้อมีลักษณะ
  แน่น  ชานนิ่มและให้น้ำส้มเหมาะที่จะปลูกในภาคใต้ แต่ถ้าจะปลูกในภาคอื่น    ควรมีการจัดการดินและน้ำที่ดี ไม่
  ควรปลูกในดินเหนียว ซึ่งจะมีปัญหาการแตกของผลสูงมาก

3. การปลูก

3.1 การเตรียมพื้นที่

3.1.1 พื้นที่ดอน

• • ทำการขุดตอไม้ออก ถ้าเป็นดินดาน ควรทำการทำลายชั้นดินดานก่อน
  • ไถพรวนให้ลึก 30-40 เซนติเมตร ปรับพื้นที่ให้เรียบ
  • ขึ้นแปลงเป็นรูปลอนลูกฟูกขวางทางแสงอาทิตย์กว้าง 3 เมตร สูง 40 เซนติเมตร ความยาวไม่จำกัดโดย
    ให้มีพื้นที่ระหว่างแปลง 3 เมตร สำหรับให้เครื่องจักรเข้าทำงานได้โดยสะดวก

3.1.2 พื้นที่ลุ่ม

• • ขุดเป็นร่องหรือยกร่อง โดยมีสันร่องซึ่งจะใช้ปลูกพืชกว้างประมาณ 6 เมตร การยกร่องควรทำขวางทาง
    แสงอาทิตย์ เพราะทำให้ร่องได้รับแสงสม่ำเสมอและทั่วถึง
  • ร่องน้ำกว้าง 1.50 เมตร ลึก 1 เมตร กันร่องน้ำกว้าง 70 เซนติเมตร
  • กรณีที่ลุ่มมากต้องทำคันกั้นน้ำรอบสวนมีท่อระบายน้ำเข้า-ออกจาก สวนได้

3.2 วิธีการปลูก

3.2.1 การเลือกต้นพันธุ์

• การปลูกส้มเขียวหวานมักใช้กิ่งตอนที่มีโรคทำให้เกิดปัญหาต้น โทรม อายุสั้น ผลร่วง ผลด้อยคุณภาพ  การใช้ต้น
  ปลอดโรคปลูกแทนกิ่งตอนและการดูแลรักษาที่ถูกต้องอาจช่วยแก้ปัญหาดังกล่าวได้
• เป็นต้นติดตาโดยได้ตาปลอดโรคจากต้นแม่ที่แข็งแรง จริญเติบโตดี ให้ผลผลิตสูงสม่ำเสมอ นำมาติดตาบนต้นตอ
  ที่ทนทานต่อโรคเน่าโคนเน่า ซึ่งต้นตอที่ใช้อยู่ ได้แก่ 
  • ต้นตอทรอยเยอร์ เป็นต้นตอที่ทนทานต่อโรครากเน่าโคนเน่า   และทริสเตซ่า  แต่ไม่ทนต่อโรคกรีนนิ่ง
    อ่อนแอต่อใส้เดือนฝอย ทนอากาศหนาวได้ปานกลาง   ปรับตัวเข้ากับดินทั่วไปยกเว้นดินเค็ม ดินด่าง และ
    ดินเหนียว  ใช้เป็นต้นตอส้มเขียวหวานได้ดี  แต่ต้นส้มจะแตกกิ่งกระโดงมาก ต้นตออาจเข้ากันได้ไม่ดีกับ
    ส้มเขียวหวาน เกิดรอยเท้าช้างเล็กน้อย ส้มให้ผลผลิตสูง ขนาดผลใหญ่ ผลมีคุณภาพดี
  • ต้นตอสวิงเกิ้ล เป็นต้นตอที่ทนทานต่อโรครากเน่า โคนเน่า ไส้เดือนฝอย ดินเค็ม และสภาพน้ำขังได้ดี
    ให้ผลผลิตสูง คุณภาพดี เกิดอาการเท้าช้างเล็กน้อย
  • ต้นตอคาร์ริโซ เป็นต้นตอที่คล้ายทรอยเยอร์ ทนทานไส้เดือนฝอยได้ดี
  • ต้นตอคลีโอพัตรา ทนทานต่อเกลือได้ดี ทนทริสเตซ่าและความหนาว ปรับตัวได้ดีในสภาพดินเหนียว
    ภาคกลางแต่อาจอ่อนแอต่อโรครากเน่าโคนเน่าจึงจัดการการระบายน้ำได้ดี ให้ทรงพุ่มดี ติดผลดกผลอาจ
    มีขนาดเล็กลง แต่คุณภาพดี
  • ต้นตอรัฟเลมอน ปรับตัวได้ดีในสภาพดินทราย    หน้าดินลึก    เจริญเติบโตเร็ว ทนแล้ง ผลผลิตสูงแต่
    คุณภาพผลไม่ดีนัก (มีชานมาก) ถ้าดินเหนียวระบายน้ำไม่ดีจะอ่อนแอต่อโรครากเน่า
  • ต้นตอโวลเมอเรียนา ทนต่อสภาพดินเค็มและดินด่างได้ดี ชอบเดินที่มีการระบายน้ำดี เจริญเติบโตเร็ว
    แต่คุณภาพผลส้มอาจด้อยกว่าต้นตออื่น ๆ
  • ต้นตอแรงเปอร์ไลม์ ทนสภาพแล้ง ทนต่อดินเค็ม และดินด่างได้ดี ต้นใหญ่แข็งแรง ผลผลิตสูงคุณภาพ
    ปานกลาง เข้ากันได้ดีกับส้มเขียวหวาน และทนต่อโรครากเน่า โคนเน่าดีกว่าต้นตอรัฟเลมอน 
• ขนาดของต้นติดที่ได้มาตรฐานพร้อมลงปลูกในแปลง คือ มีขนาดเส้นรอบวงที่โคนต้นไม่ต่ำกว่า 1.5 เซนติเมตร มี
  ความสูงจากโคนต้นถึงเรือนยอดไม่น้อยกว่า 60   เซนติเมตร   และมีอายุไม่เกิน 12 เดือน   นับจากย้ายกล้าลงถุงชำ
• หมายเหตุ การปลูกส้มปลอดโรคที่ ติดตาบนต้นตอ ต้องมีการดูแลรักษาที่ดีด้วย

3.2.2 ระยะปลูก

• • ที่ดอนควรมีระยะระหว่างต้น 4 เมตร และระยะระหว่างแถว 6 เมตร
  • ที่ลุ่มที่มีการยกร่อง ปลูกกลางร่อง ระยะระหว่างต้น 6 เมตร   เพื่อให้การใช้พื้นที่เกิดประโยชน์สูงสุดและ
    การปฏิบัติงานในสวนทำได้โดยสะดวก

3.2.3 ขั้นตอนการปลูก

• • วัดระยะปลูกและกำหนดจุดปลูกโดยแถวปลูกควรอยู่บริเวณกึ่งกลางแปลง แต่ละแปลง
  • ขุดหลุมขนาด  50x50x50  เซนติเมตร  ผสมปุ๋ยหมักหรือปุ๋ยคอกเข้ากับดินที่ขุดขึ้นมา   อัตราต้นละ 10
    กิโลกรัม พร้อมกับปุ๋ยรอคฟอสเฟต 0.5 กิโลกรัม   และปุ๋ยเคมีสูตรเสมอ เช่น 15-15-15 อัตรา 100 กรัม
    และกลบกลับลงไปในหลุม
  • แหวกดินทำหลุมให้มีขนาดโตกว่าถุงหรือกระถางที่เลี้ยงต้นพันธุ์
  • ฉีกถุงออก โดยก่อนฉีกถุงให้ใช้มือบีบวัสดุปลูกในถุงจนแตกจากกัน
  • เขย่าวัสดุปลูกที่ติดอยู่กับรากออกให้หมด    ถ้ารากแก้วไม่แก่จนแข็ง     ควรยืดรากให้ตรง แต่ถ้าแข็งจนไม่
    สามารถยืดได้ให้กรรไกรตัดรากแก้วส่วนที่ของดออก  พร้อมทั้งตัดส่วนยอดและใบออกบ้าง เพื่อให้กิดการ
    สมดุลกับรากที่เหลือ
  • วางต้นพันธุ์ลงในหลุม จัดรากฝอยที่มีอยู่เป็นชั้น ๆ แล้วแผ่รากในแต่ละชั้นออกรอบข้าง
  • ใช้ดินกลบรากไล่ขึ้นมาเป็นชั้น โดยให้รากฝอยชั้นบนสุดอยู่ต่ำกว่าระดับดินบนประมาณ 1 เซนติเมตร
  • ผูกต้นติดกับหลักป้องกันการโยกคลอน แล้วรดน้ำให้ชุ่ม คลุมโคนต้นด้วยฟางข้าว

3.2.4 การป้องกันลม

ความรุนแรงของลมอาจทำให้กิ่งฉีกขาด หรือโค่นล้มได้   ดังนั้น ในแหล่งที่มีลมแรงจะต้องมีการปลูกพืชบังลม
เช่า สนประดิพัทธ์ ไผ่รวกใหญ่ ไผ่เลี้ยง  หรือพืชชนิดอื่น ๆ   การปลูกไม้บังลมให้ปลูกห่างจากแนวปลูกส้มอย่างน้อย 8 เมตร
ถ้าเป็นการยกร่องให้ปลูกบนคันดินกั้นน้ำรอบสวนระยะปลูกระหว่างต้น 1.5-2.0 เมตร

4. การดูแลรักษา

4.1 การใส่ปุ๋ย

• ควรมีการวิเคราะห์ดิน 1-2 ปีต่อครั้ง    เพื่อหาอัตราปุ๋ยและสูตรปุ๋ยที่เหมาะสม เป็นการลดต้นทุนการผลิต
• หลังปลูกแล้วถ้าดินเป็นกรดจัด  (ความเป็นกรด  –  ด่างต่ำกว่า 5.0) ควรใส่ปูนขาวหรือปูนมาร์ลหรือเปลือกหอยเผา
  หรือโดโลไมท์  1-2 กิโลกรัมต่อต้น   หรือตามผลการวิเคราะห์ดิน  โดยหว่านให้สม่ำเสมอรอบบริเวณทรงพุ่ม ปีละ
  1-2 ครั้ง
• การใส่ปุ๋ยในปีแรก ควรใช้ปุ๋ยที่มีไนโตรเจนสูง เช่น    สูตร 20-10-10 , 25-7-7 หรือ 15-15-15+46-0-0 (1:1)
  อัตรา 0.5-1.0 กิโลกรัมต่อต้น โดยแบ่งใส่ 4-6 เดือนต่อครั้ง     และปุ๋ยอินทรีย์ 10-20 กิโลกรัมต่อต้น ใส่ครั้งเดียว
  ช่วงปลายฤดู
• ปีที่ 2-4 ใส่ปุ๋ยสูตร 20-10-10, 25-7-7 หรือ 15-15-15+46-0-0 (1:1) อัตรา 1-2 กิโลกรัมต่อต้น โดยใส่ 3-4
  เดือนต่อครั้ง และปุ๋ยอินทรีย์ 20-50 กิโลกรัมต่อต้นใส่ครั้งเดียวช่วงปลายฤดูฝน
• อายุ 4 ปีขึ้นไป ซึ่งส้มจะเริ่มให้ผลผลิต การใส่ปุ๋ยควรปฏิบัติดังนี้
  • ช่วงก่อนออกดอก ใส่ปุ๋ยสูตร 12-24-12 อัตรา 1 กิโลกรัมต่อต้น และพ่นปุ๋ยทางใบ เพื่อเพิ่มธาตุอาหาร
    รองและธาตุอาหารเสริม
  • ในระยะติดผล อาจมีการให้ปุ๋ยธาตุอาหารรอง ธาตุอาหารเสริม เช่น แคลเซียม แมกนีเซียม เหล็ก สังกะสี
    ทองแดง โบรอน และแมงกานีส เป็นต้น โดยพ่นให้ทางใบ
  • ช่วงใกล้เก็บเกี่ยวผลผลิต ใส่ปุ๋ยสูตร 13-13-21 อัตรา 1-2 กิโลกรัมต่อต้น
  • หลังเก็บเกี่ยวผลผลิต    ใส่ปุ๋ยสูตร 25-7-7  หรือ 15-15-15 ร่วมกับ 46-0-0 (1:1) อัตรา 1-3 กิโลกรัม
    ต่อต้นพร้อมพ่นปุ๋ยทางใบที่มีธาตุอาหารรอง     และธาตุอาหารเสริมพร้อมปุ๋ยอินทรีย์  20-50   กิโลกรัม
    ต่อต้น

4.2 การให้น้ำ

• ให้น้ำทันทีประมาณ 20-40 ลิตรต่อต้นเมื่อปลูกเสร็จ และให้น้ำอีกครั้ง ภายใน 2-3 วัน จากครั้งแรก
• หลังจากนั้นให้น้ำทุก ๆ 2-5 วัน จนกว่าต้นส้มจะตั้งตัวได้ ข้อสำคัญอย่าปล่อยให้ขาดน้ำจนต้นเฉา
• วิธีการให้น้ำ อาจใช้สายยาง ระบบน้ำหยด มินิสปริงเกอร์ หรือเรือพ่นน้ำตามความเหมาะสม

4.3 การตัดแต่งกิ่ง

การตัดแต่ง กิ่งควรหมั่นทำสม่ำเสมอตั้งแต่เริ่มปลูกไปจนกระทั่งส้มให้ผล โดยในช่วงแรกควรเด็ดยอดส้มที่
ปลูกใหม่ให้สูงจากโคนต้น 45-60 เซนติเมตร เพื่อให้แตกกิ่งใหม่และเป็นกิ่งโครงร่างของต้น 4-5 กิ่ง และตัดแต่งในช่วง
หลังเก็บเกี่ยวผลแล้ว ลักษณะของกิ่งที่ควรแต่งออกคือ

• กิ่งแขนงที่รกทึบด้านล่างและกลางลำต้น
• กิ่งปลายยอดที่ห้อยลงชิดดิน
• กิ่งที่อ่อนแอ ไม่สมบูรณ์ มีใบน้อย
• กิ่งน้ำค้าง หรือ กิ่งกระโดง
• กิ่งที่มีลักษณะคดงอไขว้หรือพันกัน
• กิ่งที่เป็นโรค หรือถูกแมลงทำลาย ตลอดจนกิ่งที่แห้งตายภายหลังตัดแต่งกิ่งแล้ว ควรทาแผลด้วยคอปเปอร์อ๊อกซี
  คลอไรด์ หรือปูนแดง ปูนขาว เพื่อป้องกันเชื้อรา

4.4 การบังคับน้ำ

หลังจากเก็บเกี่ยวผลส้ม ให้ทำการตัดแต่งกิ่งและใส่ปุ๋ยบำรุงต้น จนส้มแตกใบอ่อนใหม่ ใบใหม่มีอายุประมาณ
60 วัน ในช่วงอากาศร้อน หรืออาจถึง 90 วัน ในช่วงอากาศเย็น จะเริ่มงดการให้น้ำ โดยระยะเวลางดน้ำนี้ขึ้นกับอายุ ขนาด
ทรงพุ่มและสภาพดินฟ้าอากาศ โดยสังเกตได้จากการเหี่ยวของใบเร็วขึ้นแต่ละวัน ถ้าใบเหี่ยวในช่วงเวลา 10.00-11.00 น
ถือว่าเพียงพอแล้ว สำรับการงดน้ำ หลังจากนั้นจึงให้น้ำติดต่อกันจนส้มออกดอกติดผล

4.5 การดูแลรักษาหลังการติดผล

ภายหลังต้นส้มติดผลแล้ว ควรปฏิบัติดังนี้

• ทำการปลิดผล ในกิ่งที่ติดผลมาก ๆ ออกบ้าง
• ตัดแต่งผลที่เป็นโรคออกแล้วนำไปฝังกลบหรือเผาเสีย
• ค้ำยันกิ่ง เพื่อป้องกันกิ่งฉีกหักเนื่องจากการรับน้ำหนัก หรือลมแรง

5. สุขลักษณะและความสะอาด

• ควรรักษาแปลงปลูกให้ถูกสุขลักษณะและสะอาดอยู่เสมอ
• กำจัดวัชพืช ควรกำจัดขณะวัชพืชยังเล็ก เพื่อไม่ให้แข่งขันกับพืชหลัก หรือเป็นแหล่งเพาะปลูกศัตรูพืช หรือติดไป
  กับผลผลิต
• ควรเก็บวัชพืช เศษพืชโดยเฉพาะที่เป็นโรคไปทำลายนอกแปลงปลูก
• อุปกรณ์ เช่น กรรไกร เครื่องพ่นสารเคมี ภาชนะที่ใช้เก็บผลผลิต ฯลฯ หลังใช้งานแล้วต้องทำความสะอาด และเก็บ
  ให้อยู่ในสภาพพร้อมใช้งานเสมอ
• ภาชนะบรรจุสารเคมีที่ใช้หมดแล้วให้ทำลายอย่างเหมาะสม เช่น ฝังดิน ไม่ควรนำมาใช้ใหม่อีก

6. การป้องกันกำจัดศัตรูส้มเขียวหวาน

6.1 โรคที่สำคัญและการป้องกันกำจัด

6.1.1 โรคกรีนนิ่ง

• สาเหตุ–  เชื้อคล้ายแบคทีเรีย
• ลักษณะอาการ– ใบอ่อนมีสีเหลือง ใบเล็ก ชี้ตั้งขึ้น เส้นใบและเส้นกลางใบมีสีเขียวคล้ายอาการขาดธาตุสังกะสี การแตกยอดใหม่ลด
  น้อยลงเกิดการแห้งตายจากปลายกิ่ง   ผลขนาดเล็ก   หลุดร่วงง่าย    สีเปลือกเมื่อแก่จัดไม่สม่ำเสมอ   ระบบรากไม่
  แข็งแรงต้นทรุดโทราและตายในที่สุด
• การป้องกันกำจัด
  
  – ไม่ควรใช้กิ่งพันธุ์จากต้นแม่พันธุ์ที่แสดงอาการโรคกรีนนิ่ง ควรใช้ต้นพันธุ์ที่ปลอดโรค
  – ไม่มีสารเคมีที่ใช้ป้องกันกำจัดโรคกรีนนิ่ง
  –  เมื่อพบต้นที่เป็นโรคต้องขุดและทำลายออกจากแปลงปลูก
  – ป้องกันและกำจัดเพลี้ยไก่แจ้ซึ่งเป็นแมลงพาหะนำโรค และแหล่งพืชอาศัย เช่น ต้นแก้ว

• 6.1.2 โรคทริสเตซ่า
• สาเหตุ– เชื้อไวรัส

• ลักษณะอาการ– ใบอ่อนมีสีเหลืองซีดขอบใบม้วนเข้าคล้ายรูปถ้วย   เส้นใบแสดงอาการโปร่งใสเป็นขีดสั้น ๆ ส่วนใบแก่เส้นใบปูด
  แตกสีน้ำตาล ติดผลมาก  แต่มักหลุดร่วงง่าย   บริเวณลำต้นหรือกิ่งใหญ่ ๆ   มีลักษณะไม่เรียบ   และมีระบบราก
  อ่อนแอ

• การป้องกันกำจัด– ไม่ควรใช้กิ่งพันธุ์จากต้นแม่พันธุ์ที่แสดงอาการโรคทริสเตซ่า

  ควรใช้ต้นพันธุ์ที่ปลอดโรค
  – ไม่มีสารเคมีที่ใช้ป้องกันกำจัดโรคทริสเตซ่า
  – เมื่อพบต้นที่เป็นโรคต้องขุดและทำลายออกจากแปลงปลูก
  – ป้องกันกำจัดเพลี้ยอ่อนซึ่งเป็นแมลงพาหะของโรค

  6.1.3 โรครากเน่า – โรคเน่า

• สาเหตุ– เชื้อรา

• ลักษณะอาการ– เกิดได้กับทุกส่วนของต้นส้ม โดยเฉพาะบริเวณรากและโคนต้น ต้นส้มจะแสดงอาการทรุดโทรม แตกใบอ่อนน้อย
  ใบเหลืองซีดโดยเฉพาะเส้นกลางใบ ต้นที่อาการรุนแรงใบจะเหี่ยวคล้ายขาดน้ำ ผลร่วง และกิ่งแห้ง โคนต้นมีแผล
  สีคล้ำ ฉ่ำน้ำ อาจมียางไหล เมื่อถากเปลือกจะพบเนื้อไม้มีสีน้ำตาลแดง

• การป้องกันกำจัด– ใช้ต้นตอพันธุ์

  ที่ต้านทานต่อโรค เช่น ทรอยเยอร์ คาร์ริโซ
  – ปรับสภาพดินให้มีความเป็นกรอ-ด่าง ประมาณ 5.5-6.5 โดยใช้ปูนขาว ปูนมาร์ล หรือโดโลไมท์ปีละ 1-2 ครั้ง
  – รักษาสภาพโคนต้นไม่ให้มีน้ำขัง
  – ตัดแต่งทรงพุ่มและกิ่งให้แสงแดดส่องถึงโคนต้น
  – กำจัดวัชพืชอย่าให้รกทึบ
  – เมื่อพบแผลมียางไหลให้ถากเปลือกและทาด้วยสารละลายเข้มข้น  เช่น เมตาแลกซิล+แมนโคเซ็บ หรือ บอร์โดมิก
  เจอร์ –  แมนโคเซ็บ
  – หากพบต้นส้มแสดงอาการของโรคทำการป้องกันกำจัดตามคำแนะนำในตารางที่ 1

  6.1.4 โรคแคงเกอร์

• สาเหตุ– เชื้อแบคทีเรีย

• ลักษณะอาการ– เกิดทั้งใบ ผล กิ่ง ก้าน และลำต้น แผลเป็นสีน้ำตาลเข้ม แตกเป็นสะเก็ดแข็ง และ ขรุขระคล้ายขี้กลาก แลางแผลมัก
  แตกบุ๋ม และมีวงแหวนสีเหลืองซีดล้อมรอบ การเกิดโรคจะรุนแรงมากหากใบอ่อนมีแผลถูกทำลาย

• การป้องกันกำจัด – ดูแลบำรุงต้นให้แข็งแรง
  – ป้องกันการทำลายของหนอนชอนใบ
  – ไม่ควรปลูกมะนาวในแปลงปลูกส้มหรือบริเวณใกล้เคียง
  – ทำความสะอาดแปลงอย่าให้รกและกำจัดใบร่วงที่เกิดจากการทำลายของโรค
  – หากพบการระบาดรุนแรง ให้ตัดแต่งกิ่งที่เป็นโรคออก และทำการป้องกันกำจัดตามคำแนะนำในตารางที่ 1

ตารางที่ 1 การใช้สารป้องกันกำจัดโรคของส้มเขียวหวาน

โรค	สารป้องกันกำจัด โรคพืช	อัตราการใช้/ น้ำ 20 ลิตร	วิธีการใช้/ ข้อควรระวัง	หยุดใช้สารก่อน การเก็บเกี่ยว(วัน)
รากเน่า โคนเน่า	ฟอสฟอรัสแอซิค	30 มิลลิลิตร	ปีละ 2-3 ครั้งราดบนดินบริเวณ ทรงพุ่มต้นส้ม	– –
	ไตรโคเดอร์มา	1-2 กก/หลุม 2-6 กก/ต้น	รองก้นหลุม โรยรอบโคนต้น
แคงเกอร์	คอปเปอร์ออกไซด์ (30 %wp) บอร์โดมิกเจอร์ (20%wp) คอปเปอร์ไฮดอกไซด์ (77%wp)	87 กรัม	.	7 20 7
	คอปเปอร์ซัลเฟตหรือ คอปเปอร์ออกซิคลอไรด์ (85%wp)	30-80 กรัม	.	14 –

6.2 แมลงและไรศัตรูที่สำคัญและการป้องกันกำจัด

6.2.1 หนอนชอนใบส้ม

• ลักษณะและการทำลาย– หนอนชอนใบส้มกัดกินใบอ่อนโดยไชชอนอยู่ระหว่างผิวใบ    มักพบทำลายด้านใต้ใบมากกว่าบนใบ  บริเวณที่ถูก
  ทำลายเป็นรอยสีขาวกวน ใบมีลักษณะบิดงอลงทางด้านที่มีการถูกทำลาย ทำให้ใบเสียรูปร่าง
• ช่วงเวลาที่ระบาด –  ช่วงระยะส้มแตกยอดอ่อนในฤดูฝนระหว่างเดือนพฤษภาคม-ตุลาคม
• การป้องกันกำจัด– ตัดและเก็บส่วนที่ถูกทำลายเผา
  – ควรมีการจัดการให้ส้มแตกยอดอ่อนพร้อมกัน
  – หากพบปริมาณหนอนชอนใบส้มมากกว่า 50 เปอร์เซ็นต์  ของยอดที่สุ่มสำรวจ ทำการป้องกันกำจัดตามคำแนะนำ
  ในตารางที่ 2

• 6.2.2 เพลี้ยไฟพริก
• ลักษณะและการทำลาย– ตัวอ่อนและตัวเต็มวัยเพลี้ยไฟพริกดูดกินน้ำเลี้ยงจากยอดอ่อน   ใบอ่อน   และผลอ่อน  ทำให้ใบมีลักษณะแคบ เรียว
  กร้านและไม่เจริญเติบโต หากเป็นผลอ่อน จะเกิดเป็นทางสีเทาเงินตามยาวของผล หรือบริเวณขั้วและก้นผล ผลส้ม
  จะแคระแกรน

• ช่วงเวลาที่ระบาด– ช่วงระยะยอดอ่อน ดอก และผลอ่อน    ระบาดมากระหว่างเดือนมกราคม-มิถุนายน    หรือ ช่วงที่มีอากาศร้อนและ
  แห้งแล้ง

• การป้องกันกำจัด– ตัดและเก็บส่วนที่ถูกทำลายเผา
  – ควรมีการจัดการให้ส้มแตกยอดอ่อนพร้อมกัน
  – หากพบปริมาณเพลี้ยไฟที่ส่วนยอดอ่อนมากกว่า 20 เปอร์เซ็นต์ ของยอดอ่อนที่สุ่มสำรวจ ทำการป้องกันกำจัดตาม
  คำแนะนำในตารางที่ 2

  6.2.3 เพลี้ยไก่แจ้ส้ม

• ลักษณะและการทำลาย– ตัวอ่อนและตัวเต็มวันดูดกินน้ำเลี้ยงจากส่วนตาและยอดอ่อนของต้นส้มเขียวหวาน   ตัวอ่อนขณะดูดกินน้ำเลี้ยงจะ
  กลั่นสารสีขาวมีลักษณะคล้ายเส้นด้าย และอาจเกิดราดำขึ้นตามส่วนที่ถูกทำลาย ใบมีลักษณะเป็นคลื่น ใบร่วง และ
  เป็นแมลงพาหะของโรคกรีนนิ่ง

• ช่วงเวลาที่ระบาด– ระยะส้มเขียวหวานแตกใบอ่อนหรือในช่วงเดือน มกราคม-มีนาคม และ พฤษภาคม-กรกฏาคม

• การป้องกันกำจัด– หมั่นสำรวจ เพลี้ยไก่แจ้ส้ม ในช่วงระยะส้มเขียวหวานแตกยอดอ่อน
  – ควรป้องกันกำจัด เมื่อพบตัวเต็มวัย ตามคำแนะนำในตารางที่ 2

  6.2.4 หนอนเจาะสมอฝ้าย

• ลักษณะและการทำลาย– ตัวเต็มวัยเป็นผีเสื้อกลางคืน ขนาด 3.0-4.0 เซนติเมตร  วางไข่เป็นฟองเดี่ยว ๆ บริเวณกลีบดอกตูมหรือก้านดอก
  ตัวหนอนกัดกินทำลายดอกและผลอ่อน  หนอนวัยแรกจะกินช่อดอกและใบ    และเมื่อโตขึ้นจะเข้าทำลายผลส้มที่มี
  ขนาดใหญ่ ทำให้ผลเน่าและร่วง

• ช่วงเวลาที่ระบาด– ในระยะส้มออกดอกและผลอ่อน
  
  

• การป้องกันกำจัด– สุ่มสำรวจพบหนอนทำลายดอกตูมหรือผลอ่อนมากกว่า   10   เปอร์เซ็นต์    ทำการป้องกันกำจัดตามคำแนะนำใน
  ตารางที่ 2

  6.2.5 เพลี้ยอ่อน

• ลักษณะและการทำลาย– เพลี้ยอ่อนเป็นแมลงขนาดเล็ก รูปร่างคล้ายลูกแพร์ ทั้งตัวอ่อนและตัวเต็มวัยอยู่รวมเป็นกลุ่มดูดกินน้ำเลี้ยงตามยอด
  อ่อน ใต้ใบอ่อน   แมลงจะขับถ่ายมูลหวาน ทำให้เกิดราดำบนส่วนต่าง ๆ ที่แมลงทำลาย เพลี้ยอ่อนเป็นแมลงพาหะ
  ของเชื้อไวรัสโรคทริสเตซ่า

• ช่วงเวลาที่ระบาด– ระยะที่ส้มเขียวหวานแตกยอดอ่อน หรือระหว่างเดือนพฤษภาคม-ตุลาคม

• การป้องกันกำจัด– ตัดและเก็บส่วนที่ถูกทำลายเผา
  – ควรมีการจัดการให้ส้มแตกยอดอ่อนพร้อมกัน
  – หากพบเพลี้ยอ่อนมากกว่า 30 เปอร์เซ็นต์ ของยอดที่สุ่มสำรวจ ทำการป้องกันกำจัดตามคำแนะนำในตารางที่ 2

  6.2.6 ไรแดงแอฟริกัน

• ลักษณะและการทำลาย– ไรแดงแอฟริกันมีขนาดเล็กมาก มีสีแดง ทั้งตัวอ่อนและตัวเต็มวัยดูดกินน้ำเลี้ยงที่ผิวใบและเปลือกผลส้ม ทำให้ผิว
  ใบด้านหน้า หรือสีของผลเป็นสีเขียวซีด กระด้าง

• ช่วงเวลาที่ระบาด– ระยะส้มเขียวหวานมีผลอ่อน และใบแก่   โดยเฉพาะช่วงแล้ง ระหว่างเดือนธันวาคม-พฤษภาคม และระยะฝนทิ้ง
  ช่วงเดือนกรกฏาคม-สิงหาคม

• การป้องกันกำจัด– พบเข้าทำลายใบมากกว่า 60 เปอร์เซ็นต์   หรือผลอ่อนมากกว่า 20 เปอร์เซ็นต์  ทำากรป้องกันกำจัดตามคำแนะนำ
  ในตารางที่ 2

  6.2.8 ไรสนิมส้ม

• ลักษณะและการทำลาย– ตัวอ่อนและตัวเต็มวัยไรสนิมส้ม   ดูดกินน้ำเลี้ยงจากใบและผล   ทำให้ใบมีลักษณะกระด้าง สีเขียวคล้ำ ไม่เป็นมัน
  และผลที่ถูกทำลายจะมีสีน้ำตาลหรือแดงคล้ำคล้ายสนิมเหล็ก
  
  

• ช่วงเวลาที่ระบาด– ในช่วงฤดูแล้ง

• การป้องกันกำจัด– เมื่อพบมีการระบาด ทำการป้องกันกำจัดตามคำแนะนำในตารางที่ 2

ศัตรูธรรมชาติในสวนส้มเขียวหวาน

ตัวห้ำ

• แมลงช้างปีกใส ตัวอ่อนเป็นแมลงห้ำของหนอนชอนใบส้ม
• ด้วงเต่าลาย ตัวหนอนเป็นแมลงห้ำของเพลี้ยอ่อน
• ไรตัวห้ำ เป็นไรตัวห้ำของไรแดงแอฟริกัน ไรเหลืองส้ม และไรสนิมส้ม
• แมงมุม เป็นตัวห้ำของเพลี้ยไฟพริก เพลี้ยไก่แจ้ส้ม และหนอนเจาะสมอฝ้าย

• แมลงเบียน
• มีแตนเบียนเข้าทำลายหนอนชอนใบส้มในระยะหนอนและดักแด้ และเพลี้ยไก่แจ้ส้มในระยะตัวอ่อน

ศัตรูธรรมชาติทั้ง 2 กลุ่มนี้ มีพบอยู่ทั่วไปตามแหล่งปลูกส้มเขียวหวาน ดังนั้นการใช้สารป้องกันกำจัดแมลง
และไรศัตรูส้ม ควรใช้วิธีการที่ปลอดภัย เพื่อเป็นการอนุรักษ์ศัตรูธรรมชาติดังกล่าว

ตารางที่ 2 การใช้ชีวินทรีย์และสารป้องกันกำจัดแมลงและไรศัตรูส้มเขียวหวาน

แมลงและไร ศัตรูพืช	ชีวินทรีย์/ สารป้องกัน กำจัดศัตรูพืช	อัตราการใช้ น้ำ 20 ลิตร	วิธีการใช้/ ข้อควรระวัง	หยุดใช้สาร ก่อน การเก็บเกี่ยว (วัน)
หนอนชอนใบส้ม	ฟลูเฟนนอกซูรอน (5% EC)อิมิดาโคลพริด (10% SL)	6 มิลลิลิตร8 มิลลิลิตร	สุ่มสำรวจยอดอ่อน 5 ยอด/ต้นจำนวน 20 ต้น พ่นเมื่อพบการ ทำลายเกิน 50%	1414
เพลี้ยไฟพริก	อิมิดาโคลพริด (10% SL)โฟซาโลน (35% EC)	10 มิลลิลิตร 60 มิลลิลิตร	สุ่มยอดอ่อนและ ผลอ่อนพ่นเมื่อพบ การทำลายเกิน 20%	1414
เพลี้ยไก่แจ้ส้ม	อิมิดาโคลพริด (10% SL)	8 มิลลิลิตร	สุ่มยอดอ่อนพ่น เมื่อพบตัวเต็มวัย และตัวอ่อนลง ทำลาย	14
หนอนเจาะสมอ ฝ้าย	เชื้อแบคทีเรีย บาซิลลัสทูริงเยนซิส (Bt) ชนิดผงเชื้อไวรัส NPV คลอร์ฟลูอาซูรอน (5% EC)	60-80 กรัม  40 มิลลิลิตร 20 มิลลิลิตร	สุ่มสำรวจดอกตูม หรือยอดอ่อน พ่น เมื่อพบถูกทำลาย เกิน 10 %	–– 14
เพลี้ยอ่อน	คาร์โบซัชแฟน (20% EC)	40-50 มิลลิลิตร	สุ่มยอดอ่อน และ ใบอ่อนเมื่อพบ ทำลายมากกว่า 30%	14
ไรแดงแอฟริกัน ไรเหลืองส้ม	โพรพาร์ไกต์ (30% wp) อามีทราซ (20%EC) โบรโมโพรไพเลต (25%EC) เฮกซีไทอะซอกซ์ (1.8%EC)	30 กรัม30 มิลลิลิตร 30 มิลลิลิตร 40 มิลลิลิตร	สุ่มสำรวจยอดส้ม 1-3 ยอด/ต้น รอบนอกทรงพุ่ม พ่นเมื่อใบถูก ทำลายเกิน 60% หรือผลอ่อน มากกว่า 20% (ไม่ควรใช้สารฆ่า ไรชนิดเดียวติดต่อ กันนาน ควรใช้ สลับเพื่อมิให้ไร สร้างความต้าน ทานต่อสารฆ่าไร เร็วเกินไป)	15
ไรสนิมส้ม	กำมะถัน (80%wg) โพรพาร์ไกต์ (30%wp) อามีทราซ (20%ec) ไพริดาเบน (20%wp)	60 กรัม30 กรัม 30 มิลลิลิตร 10-15 กรัม	สุ่มสำรวจ พ่นเมื่อ พบระบาดทำลาย ผลส้ม	.

6.3 วัชพืชและการป้องกันกำจัด

6.3.1 ชนิดวัชพืช

6.3.1.1 วัชพืชฤดูเดียว เป็นวัชพืชที่ครบวงจรชีวิตภายในฤดูเดียว ส่วนมากขยายพันธุ์ด้วยเมล็ด

– วัชพืชประเภทใบแคบ เช่น  หญ้าตีนกา หญ้าปากควาย หญ้าตีนนก หญ้าขจรดอกเล็ก หญ้าขจร
ดอกใหญ่  หญ้านกสีชมพู เป็นต้น
– วัชพืชประเภทใบกว้าง เช่น  ผักโขม ผักยาง ผักเบี้ยใหญ่ กระดุมใบ ผักแครด เป็นต้น
– วัชพืชประเภทกก เช่น  กกทราย กกดอกแบน เป็นต้น

6.3.1.2 วัชพืชข้ามปี เป็นวัชพืชที่ขยายพันธุ์ด้วย ต้น ราก เหง้า หัว และไหล ได้ดีกว่าขยายพันธุ์ด้วยเมล็ด

– วัชพืชประเภทใบแคบ เช่น  หญ้าคา หญ้าแพรก หญ้าชัดกาด หญ้าขจรดอกเหลือง
– วัชพืชประเภทใบกว้าง เช่น  สาบเสือ สะอึกดอกขาวเล็ก เถาตอเชือก เป็นต้น
– วัชพืชประเภทกก เช่น  แห้วหมู

6.3.2 การป้องกันกำจัดวัชพืช

– ระหว่างแถวระหว่างต้นส้มเขียวหวาน ควรตัดวัชพืชให้สั้นอยู่เสมอ
– ใต้โคนต้นส้มเขียวหวานในรัศมีทรงพุ่ม ควรดายวัชพืชหรือคลุมด้วยเศษวัชพืช หรือฟางข้าว แต่ในฤดู
ฝนต้องระวังอย่าให้ชื้นมาก หรืออย่าให้มีน้ำขัง
– ระหว่างแถวระหว่างต้นส้มเขียวหวาน ปลูกพืชคลุมดินตระกูลถั่ว เช่น ถั่วพร้า หรือ ถั่วซีรูเลียม
– พ่นสารกำจัดพืชตามคำแนะนำในตารางที่ 3

ตารางที่ 3 การใช้สารกำจัดวัชพืชในสวนส้มเขียวหวาน

วัชพืช	สารกำจัดวัชพืช	อัตราการใช้/ น้ำ 20 ลิตร	วิธีการใช้/ ข้อควรระวัง
วัชพืชฤดูเดียว	พาราควอท (27.6% SL)	75-150 มิลลิลิตร	พ่นขณะวัชพืชเจริญ เติบโตเต็มที่และก่อน ออกดอก ระวังละออง สารสัมผัสใบและต้น ส้มเขียวหวาน
วัชพืชข้ามปี	ไกลโฟเสท (48% SL)	125-150 มิลลิลิตร
	กลูโฟสิเนต แอมโมเนียม (15% SL)	400-500 มิลลิลิตร

7. คำแนะนำการใช้สารป้องกันกำจัดศัตรูพืชอย่างปลอดภัย

การใช้สารป้องกันกำจัดศัตรุพืชที่ เหมาะสม เกษตรกรควรรู้จักศัตรูพืช     ชนิดและอัตราการใช้สารป้องกัน
กำจัดศัตรูพืช รวมทั้งการเลือกใช้เครื่องพ่น และหัวฉีดที่ถูกต้อง นอกจากนั้นการพ่นควรกระจายให้คลุมทั้งต้นโดยเฉพาะ
บริเวณที่ศัตรูพืชเข้าทำลาย มีข้อแนะนำควรปฏิบัติ ดังนี้

7.1 การใช้สารป้องกันกำจัดศัตรูพืชอย่างเหมาะสม

• ตรวจอุปกรณ์เครื่องพ่นอย่าให้มีรอยรั่ว เพราะจะทำให้สารพิษเปียกเปื้อนเสื้อผ้าและร่างกายของผู้พ่นได้
• ต้องสวนเสื้อผ้าและรองเท้าให้มิดชิด รวมทั้งสวมหน้ากาก หรือผ้าปิดจมูก และศีรษะเพื่อป้องกันอัตรายจากสารพิษ
• อ่านฉลากคำแนะนำ คุณสมบัติ และการใช้ก่อนทุกครั้ง
• ควรพ่นในช่วงเช้าหรือเย็นขณะลมสงบ    หลีกเลี่ยงการพ่นในเวลาแดดจัดหรือลมแรง      และผู้พ่นต้องอยู่เหนือลม
  ตลอดเวลา
• ควรเตรียมสารเคมีให้ใช้หมดในคราวเดียว ไม่ควรเหลือติดค้างในถังพ่น
• เมื่อเลิกใช้ควรปิดฝาภาชนะบรรจุสารเคมีให้สนิท เก็บไว้ในที่มิดชิด ห่างจากสถานที่ ปรุงอาหาร แหล่งน้ำ และต้อง
  ปิดกุญแจโรงเก็บตลอดเวลา
• ภายหลังการพ่นสารกำจัศัตรูพืชทุกครั้ง   ผู้พ่นต้องอาบน้ำ สระผม  และเปลี่ยนเสื้อผ้าทันที เสื้อผ้าที่ใส่ขณะพ่นสาร
  ต้องซักให้สะอาดทุกครั้ง
• ไม่เก็บเกี่ยวผลผลิตก่อนสารเคมีที่ใช้จะสลายตัวถึงระดับ ปลอดภัย        โดยดูจากตารางคำแนะนำการใช้สารป้องกัน
  กำจัดศัตรูพืช
• ทำลายภาชนะบรรจุสารเคมีที่ใช้หมดแล้ว (โดยการฝังดิน) อย่างทิ้งตามร่องสวน หรือทิ้งลงแม่น้ำลำคลอง

7.2 การพ่นสารป้องกันกำจัดศัตรูพืช

7.2.1 เครื่องพ่น นิยมใช้มี 2 ชนิด ได้แก่

– เครื่องพ่นแบบสูบโยกสะพายหลัง
– เครื่องยนต์พ่นสารชนิดใช้แรงดันของเหลว (ลากสายหรือแบบปั๊ม 3 สูบ)

7.2.2 วิธีการใช้

• เครื่องพ่นแบบสูบโยกสะพายหลัง ใช้อัตราการพ่น 60-80   ลิตรต่อไร่สำหรับการพ่นสารฆ่าแมลงและสารป้องกัน
  กำจัดโรคพืช   ใช้หัวฉีดแบบกรวยขนาดเล็ก   (เส้นผ่าศูนย์กลาง   0.6 มิลลิเมตร)  และใช้หัวฉีดแบบพัด หรือแบบ
  ปะทะ  สำหรับการพ่นสารกำจัดวัชพืช
• การพ่นสารกำจัดวัชพืชต้องแยกใช้เครื่องพ่นเฉพาะ      และหลังพ่นไม่ควรรบกวนผิวหน้าดินขณะพ่นกดหัวฉีดต่ำ
  เพื่อให้ละอองสารเคมีตกลงบนพื้นที่ต้องการควบคุมวัชพืชเท่านั้น   ระวังการพ่นซ้ำแนวเดิม เพราะจะทำให้สารลง
  เป็นสองเท่า
• เครื่องยนต์พ่นสารชนิดใช้แรงดันของเหลวใช้อัตราการพ่น    80-120   ลิตรต่อไร่ ใช้หัวฉีดแบบกรวยขนาดกลาง
  (เส้นผ่าศูนย์กลาง 1.0-1.2 มิลลิเมตร)  ปรับความดันในระบบการพ่นไว้ที่   10 บาร์ หรือ 150 ปอนด์ต่อตารางนิ้ว
  ถ้าเป็นหัวฉีดแบบกรวยชนิดปรับได้     ควรปรับให้ได้ละอองกระจายกว้างที่สุด ซึ่งจะได้ละอองขนาดเล็กสม่ำเสมอ
  เหมาะสำหรับการพ่นสารป้องกันกำจัดแมลงและโรคพืช
• เริ่มทำการพ่นจากทางใต้ลม และขยายแนวการพ่นขึ้นเหนือลม ขณะเดียวกันหันหัวฉีดไปทางใต้ลมตลอดเวลา เพื่อ
  หลีกเลี่ยงการสัมผัสกับสารป้องกันกำจัดศัตรูพืช
• การพ่นควร พลิก – หงายหัวฉีดขึ้น-ลง เพื่อให้ละอองแทรกเข้าทรงพุ่มได้ดีขึ้น โดยเฉพาะด้านใต้ใบ

8. การเก็บเกี่ยว

8.1 ระยะเก็บเกี่ยวที่เหมาะสม

• นับจากวันออดดอกถึงเก็บผลใช้เวลา 8 เดือนครึ่งถึง 10 เดือน ผลส้มพร้อมเก็บเกี่ยวควรมีผิวสีเขียวอมเหลือง หรือ
  เหลืองเข้ม ความแข็งของผลส้มลดลง

8.2 วิธีการเก็บเกี่ยว

• ใช้วิธีปลิดผลโดยใช้มือจับทางด้านใต้ผลขึ้นไป แล้วหักพับตรงบริเวณขั้วผลไปทางด้านใดด้านหนึ่ง
• หากจะนำผลส้มไปเคลือบผิวก่อนจำหน่าย ควรเก็บเกี่ยวโดยใช้กรรไกรตัดก้านผลให้ชิดกับขั้วผล

9. วิทยาการหลังการเก็บเกี่ยว

• หลังจากทำความสะอาดและคัดขนาดผลเสร็จเรียบร้อยแล้ว บรรจุส้มลงในภาชนะ เช่น กล่องกระดาษ หรือตะกร้า
  พลาสติกเพื่อรอการจำหน่าย
• ควรมีการเก็บรักษาผลส้มไม่ให้เสื่อมคุณภาพด้วยวิธีการต่าง ๆ    เช่น การเก็บไว้ในห้องเย็น   เก็บไว้ในห้องมืด และ
  วิธีเคลือบผิวส้มด้วยน้ำยา เช่น ขี้ผึ้ง พาราฟิน แฟตตี้แอซิค

10. การบันทึกข้อมูล

• เกษตรกรควรบันทึกการปฏิบัติการในขั้นตอนการผลิตต่าง ๆ ให้มีการตรวจสอบได้ หากเกิดข้อผิดพลาดบกพร่อง
  ขึ้นสามารถจัดการแก้ไขหรือปรับปรุงได้ทันท่วงที เช่น– บันทึกสภาวะแวดล้อม เช่น อุณหภูมิ ความชื้น ปริมาณน้ำฝน
  – พันธุ์ วันปลูก วันปลูกซ่อม
  – วันใส่ปุ๋ย สารเคมี และชนิดชีวินทรีย์ พร้อมอัตราการใช้
  – วันที่ศัตรูพืชระบาด
  – ค่าใช้จ่าย ปริมาณผลผลิต และรายได้
  – ปัญหาอุปสรรคอื่น ๆ ในช่วงฤดูปลูก